«پروانه ساخت باید حذف شود» | مطالبه جمعی صنوف سینما

اواخر مهرماه، درست دو روز پس از درگذشت ناصر تقوایی، فیلمساز فقید سینمای ایران که برای مقابله با سانسور آگاهانه بیش از دو دهه از فیلمسازی کناره گرفت، کانون کارگردانان سینمای ایران در نامه‌ای خطاب به رائد فریدزاده، رئیس سازمان سینمایی، خواستار برچیده شدن شورای پروانه ساخت و پایان ممیزی فیلمنامه‌ها شد. در این نامه اعلام شد که در صورت تداوم روند فعلی ممیزی، نماینده‌ کانون دیگر در جلسات شورای پروانه ساخت شرکت نخواهد کرد.

در هشتمین روز پس از درگذشت تقوایی و پیرو نامه‌ کانون کارگردانان، چندین صنف دیگر خانه سینما از جمله انجمن فیلمنامه‌نویسان، فیلمبرداران، طراحان فیلم، بازیگران، صدابرداران و صداگذاران، تدوینگران، دستیاران فیلمبردار، طراحان فنی و مجریان صحنه، کارگردانان مستند، عکاسان سینما، منشیان صحنه، تهیه‌کنندگان مستند، برنامه‌ریزان و دستیاران کارگردان، چهره‌پردازان، سازندگان فیلم کوتاه، کانون پخش‌کنندگان فیلم، منتقدان و نویسندگان سینما و تهیه‌کنندگان مستقل از این مطالبه حمایت کردند. در نهایت، دهم آبان‌ماه، خانه سینما نیز موضع رسمی خود را در حمایت از حذف پروانه ساخت اعلام کرد.

درخواست حذف پروانه ساخت مطالبه‌ای قدیمی در سینمای ایران است که نخستین‌ بار در دوران مدیریت زنده‌یاد سیف‌الله داد در معاونت سینمایی، برای مدتی کوتاه به‌صورت عملی اجرا شد. در آن زمان، با حمایتِ «داد»، الزام دریافت پروانه ساخت لغو شد، اما پس از مدتی این روند به روال سابق بازگشت. به‌این‌ترتیب، مجدداً ممیزی فیلمنامه به‌عنوان گلوگاه اصلی سانسور در روند تولید فیلم تثبیت شد.

با گسترش فناوری‌های نوین فیلمسازی و شکل‌گیری جریان تولید مستقل و زیرزمینی، به‌ویژه با موفقیت برخی آثار در جشنواره‌های بین‌المللی، مطالبه‌ حذف پروانه ساخت بار دیگر در میان سینماگران زنده شد. بسیاری از سینماگران جوان حاضر به پذیرش ممیزی‌های سنگین در مرحله‌ فیلمنامه نبودند و همین مقاومت، همراه با ناکارآمدی نظام مجوزدهی، موجب شد این خواسته به مطالبه‌ای عمومی تبدیل شود؛ مطالبه‌ای که ناصر تقوایی نیز با دو دهه سکوت پس از فیلم «کاغذ بی‌خط» بر آن تأکید داشت.

در همین راستا، رسانه‌ی «فیلمزی» با توجه به اهمیت این مطالبه جمعی، در گفت‌وگو با نمایندگان صنوف سینمایی، به بررسی ابعاد این خواسته و پیامدهای احتمالی حذف پروانه ساخت پرداخت.

علی لقمانی، فیلمبردار سینمای ایران و عضو هیئت‌رئیسه‌ خانه سینما، درباره‌ پیوستن صنف فیلمبرداران به این مطالبه گفت: بزرگ‌ترین اشتباه استراتژیک این است که فکر کنیم فقط در حوزه‌های تخصصی خود باید مطالبه‌گر باشیم. سینما مجموعه‌ای از حرفه‌های به‌هم‌پیوسته است و اصلاح این ساختار معیوب فقط زمانی ممکن است که صدای جمعی از خانواده‌ سینما شنیده شود.

او افزود: سینما بخش مهمی از فرهنگ جامعه را شکل می‌دهد و سهم قابل‌توجهی در فرهنگ‌سازی دارد. در این میان، وجود پروانه ساخت لطمه بزرگی به خلاقیت وارد و محدودیت‌های فراوانی در ذهن مولفان ایجاد کرده است.

لقمانی با اشاره به تأثیر ممیزی فیلمنامه بر همه‌ شاخه‌های سینما گفت: سانسور در مرحله‌ فیلمنامه نه‌تنها به نویسنده یا کارگردان بلکه به تمام صنوف از فیلمبردار تا تدوینگر آسیب می‌زند. سینما هنر جمعی است و هر نوع محدودسازی خلاقیت، ارزش کار گروهی را زیر سؤال می‌برد.

او همچنین تأکید کرد: هر فیلمی که در مرحله‌ نگارش یا تولید سانسور می‌شود، در واقع بخشی از فرهنگ و تاریخ سینما از بین می‌رود. تقوایی بارها گفته بود سانسور، حفره‌هایی در فضای فرهنگی کشور ایجاد می‌کند و این خلأها نتیجه‌ بی‌توجهی خود ما سینماگران نیز هست.

آیدین ظریف، سخنگوی خانه سینما، نیز با تأکید بر لزوم بازنگری در سازوکار مجوزدهی گفت: با بررسی شرایط فعلی و مشاهده‌ موفقیت فیلم‌های بدون مجوز در سطح جهانی، به این جمع‌بندی رسیده‌ایم که شورای پروانه ساخت باید حذف و نظام تازه‌ای بدون ممیزی فیلمنامه جایگزین آن شود.

او افزود: سیستم فعلی کارکرد بازدارنده‌ خود را از دست داده است. زمان آن رسیده که از ساختار فعلی عبور کنیم و به مدلی جدید برسیم که شأن و کرامت حرفه‌ای سینماگران حفظ شود.

ظریف با اشاره به تعاملات خانه سینما با نهادهای تصمیم‌گیر گفت: در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری دوره چهاردهم، خانه سینما نامه‌ای با هشت پرسش اساسی به نامزدها ارسال کرد که تنها دکتر پزشکیان به آن پاسخ داد. دو پرسش نخست درباره‌ همین قوانین سختگیرانه بود و اکنون پیگیری این مطالبه با تکیه بر همان پاسخ‌ها در دستور کار قرار دارد. رسیدن به راهکاری منطقی و عملیاتی برای حذف پروانه ساخت، گامی مؤثر در جهت توسعه صنعت سینما خواهد بود.

احسان واثقی، رئیس انجمن صنفی تدوینگران سینمای ایران، حذف پروانه ساخت را اقدامی مؤثر در بهبود فضای کاری صنوف سینمایی دانست و گفت: این تصمیم روند تولید را تسهیل و تسریع می‌کند و در نهایت به افزایش حجم تولید و ایجاد فرصت‌های شغلی بیشتر می‌انجامد. افزایش تولید یعنی رشد بازار کار، تنوع پروژه‌ها و ارتقای تجربه حرفه‌ای تدوینگران.

او افزود: حذف محدودیت‌های اداری، امکان تجربه‌گرایی و نوآوری را افزایش می‌دهد و فضای خلاقانه‌تری برای تدوینگران فراهم می‌سازد. کیفیت نهایی اثر زمانی حاصل می‌شود که همه‌ی عوامل تولید در بستری آزاد و حرفه‌ای همکاری کنند.

واثقی تأکید کرد: سینما نیازی به مجوز اندیشه ندارد. مسئولیت هنرمند در برابر جامعه در خودِ فرآیند خلق معنا می‌یابد، نه در مرحله‌ی اجازه‌خواهی. حذف پروانه ساخت گامی برای بازگرداندن کرامت حرفه‌ای به فیلمسازان و شفاف‌سازی مناسبات تولید است.

او ادامه داد: پروژه‌های بسیاری پشت درهای بسته اداری متوقف مانده‌اند. هیچ هنرمندی نباید برای آغاز تولید اثرش در انتظار تأیید سلیقه‌ای بماند. سینما با مجوز زنده نمی‌ماند، بلکه با اندیشه‌ آزاد فیلمساز زنده است.

واثقی در پایان گفت: حذف پروانه ساخت نه‌فقط یک مطالبه صنفی، بلکه بیانیه‌ای برای اتحاد صنوف سینما و پاسداشت کرامت خلاقیت است. مخاطب و هنرمند بهترین ناظران کیفیت‌اند، نه کاغذ و امضا. این تصمیم می‌تواند همبستگی میان صنوف را تقویت و مسیر تولید آزاد و حرفه‌ای را هموار کند.

سعید مستغاثی، منتقد سینما و عضو سابق شورای پروانه ساخت در دولت سیزدهم، نیز از منتقدان وجود این شوراهاست. او گفت: در همان زمان حضورم در شورا با ساختار فعلی مخالف بودم. معتقدم نظام‌های فعلی تصمیم‌گیری در سینما نیاز به اصلاح دارند.

او در پاسخ به پرسشی درباره دلیل ادامه حضورش در شوراهای قانونی افزود: وجود شوراها در قانون تصریح شده و حضور در آنها علاوه بر احترام به قانون، فرصتی برای هدایت و حمایت از فیلمسازان جوان است. با این حال، حذف پروانه ساخت در صورتی ممکن است که ساختار تولید و پخش به استانداردهای حرفه‌ای جهانی نزدیک شود. در غیر این صورت، مشکلات فنی و محتوایی همچنان پابرجا خواهد ماند.

مستغاثی در پایان خاطرنشان کرد: در زمان حضورم، بیش از ۳۸۰ فیلمنامه بررسی شد که شاید تعداد اندکی از آنها استاندارد بودند. بنابراین اصلاح بنیادین ساختارها و آموزش تخصصی نیروهای سینمایی باید هم‌زمان با حذف نظام مجوزدهی دنبال شود.

حذف پروانه ساخت مطالبه‌ای تاریخی در سینمای ایران است که امروز بیش از هر زمان دیگری به محور همبستگی صنوف سینمایی تبدیل شده است. بسیاری از سینماگران معتقدند عبور از ساختارهای سنتی مجوزدهی تنها راه احیای کرامت حرفه‌ای، استقلال هنری و رشد واقعی صنعت سینما است؛ مسیری که اگر با تدوین سازوکارهای شفاف و حمایت از جریان تولید آزاد همراه شود، می‌تواند آینده‌ای متفاوت برای سینمای ایران رقم بزند.