نقش سینماگران در ثبت میراث معنوی ایران | روی زمین سوخته هیرکانی نمی‌توان زندگی جاری کرد!

به گزارش فیلمزی، جنگل‌های هیرکانی در نوار جنوبی دریای خزر و دامنه‌های شمالی رشته‌کوه البرز گسترده شده‌اند و بخش کوچکی از آن‌ها نیز در خاک جمهوری آذربایجان قرار دارد.

این جنگل‌ها که بین ۲۵ تا ۵۰ میلیون سال قدمت دارند، از بازمانده‌های جنگل‌های پهن‌برگ دوران ترشیری محسوب می‌شوند و یکی از معدود زیست‌بوم‌هایی هستند که عصر یخبندان را پشت سر گذاشته‌اند.

سینما، از منظر رسانه‌ای، همواره یکی از مهم‌ترین ابزارهای معرفی، ثبت و حفاظت از میراث معنوی کشورها بوده است. ساخت فیلم‌های مستند و داستانی علاوه‌ بر ماندگاری حیات طبیعی هر سرزمین، می‌تواند روایت‌گر داشته‌ها و زیست‌بوم‌های ارزشمند است و فیلمسازان بسیاری در سینمای مستند و داستانی ایران سراغ روایت جنگل‌های هیرکانی رفته‌اند.

در واقع اهمیت این جنگل‌ها به‌عنوان متراکم‌ترین ناحیه جنگلی ایران سبب شده جشنواره‌های فیلم و عکس هیرکانی با همکاری کمیسیون ملی یونسکو و با هدف جلب توجه افکار عمومی به ضرورت مشارکت جوامع انسانی در حفاظت از جنگل‌ها برگزار شود که جشنواره فیلم «وارش» از مهمترین دستاوردها در این حوزه بود. اما در سال ۱۳۹۸ با پایان نهمین دوره خود در سال‌های بعد دیگر برگزاری نشد.

در طول سال‌های متمادی، آثار مستندی با محوریت هیرکانی تولید شده‌اند که از جمله می‌توان به «نفس‌های آخر» به کارگردانی یاسر طالبی، «جنگل‌های هیرکانی» ساخته بابک مجیدی، «بر فراز صخره‌های مرتفع» به کارگردانی علی احمدی زرین‌کلایی، «گله را بردند» اثر رضا اکبریان گالشکلایی، «به کجا می‌رویم؟» ساخته رضا مجلسی و همچنین انیمیشن‌های «اشک باران» به کارگردانی اسماعیل عباسی و «مهمان ناخوانده» به کارگردانی کوروش شاملو اشاره کرد.

این آثار هرکدام بخشی از هویت، حیات و تهدیدهای پیش‌روی این زیست‌بوم را مستند کرده‌اند.

سینمای مستند به‌واسطه ماهیت واقعیت‌نگارانه‌اش، نقش مهم، تاثیرگذار و تاریخی در ثبت و روایت میراث فرهنگی داشته است. همین نگاه دغدغه‌مند موجب شد انجمن صنفی تهیه‌کنندگان سینمای مستند با انتشار بیانیه‌ای، نسبت به فاجعه ملی آتش‌سوزی‌های اخیر در جنگل‌های هیرکانی اعتراض و تاسف خود را اعلام کند.

در بخشی از این بیانیه آمده است:

«انجمن صنفی تهیه‌کنندگان سینمای مستند تأسف و تأثر خود را از فاجعه ملی آتش‌سوزی در میراث طبیعی جنگل‌های هیرکانی اعلام می‌دارد. شاید دست‌های ما کنار شما نباشد، اما قلب‌های ما در میان مردم غیوری است که بی‌واهمه از مرگ در میان آتش و دود ایستاده‌اند. مردم از سراسر ایران به مازندران آمده‌اند تا نشان دهند هیرکانی متعلق به همه ایران است... این پایان راه نیست و دستگاه‌های مربوطه موظف‌اند امکانات مدرن اطفای حریق و نیروهای متخصص را برای جلوگیری از تکرار چنین فجایعی فراهم کنند. همچنین پیگیری جدی مسببان آتش‌سوزی و تلاش برای بازگرداندن حیات به جنگل‌های آسیب‌دیده ضروری است.»

در کنار آثار مستند، سینمای داستانی نیز بارها سراغ هیرکانی رفته است. بسیاری از کارگردانان یا از این جنگل‌ها به‌عنوان لوکیشن اصلی استفاده کرده‌اند یا موضوع فیلم را مستقیما بر پایه معضلات محیط‌زیستی این منطقه بنا کرده‌اند. در این میان، خسرو معصومی یکی از فیلمسازانی است که به‌دلیل تجربه زیسته‌اش در شمال کشور، ردپای پررنگی از هیرکانی در آثار او دیده می‌شود.

معصومی که فیلم «رسم عاشق‌کشی» را با محوریت قاچاق چوب از جنگل‌های هیرکانی ساخته، در گفت‌وگو با فیلمزی گفت: جنگل‌های هیرکانی علاوه بر ارزش‌های طبیعی، نقشی اساسی در اکوسیستم منطقه دارند؛ از ایجاد رطوبت و بارش گرفته تا پاکیزگی هوا. به همین دلیل است که یونسکو این جنگل‌ها را ثبت جهانی کرده است.

کارگردانِ فیلمِ توقیف شده «خرس» که این فیلم را نیز در بستر جنگل‌های هیرکانی ساخته‌ است در ادامه صحبت‌های خود به نقش سینماگران در ثبت این اثر ملی‌ اشاره کرد و گفت: درختانِ موجود در جنگل‌های هیرکانی بیش از ۵۰ میلیون سال قدمت دارند و سینماگران وظیفه دارند با ساخت فیلم های مستند و داستانی اهمیت این زیستگاه طبیعی را بیان کنند.

خسرو معصومی خاطرنشان کرد: از همین رو ماجرای آتش سوزی جنگل‌های هیرکانی هم نیاز به اطلاع ثبت تاریخی و البته آگاهی رسانی دارد.

وی در پایان گفت: به اعتقاد من این جنگل بر اثر حادثه طبیعی نسوخته و فعلی عمدی بوده است. با توجه به تجربه زیسته خود می دانم که سودجوهای بسیاری دنبال ویلاسازی در این منطقه هستند و رخ دادن مواردی از این دست به منظور سهولت در دستیابی به اهداف اقتصادی و ویلاسازی دارد. زیرا روی زمینه سوخته دیگر نمی‌شود درخت کاشت و حیات آفرید! بنابراین این مهم باید از سوی فیلمسازان طرح موضوع شود.