نقد انیمیشن نه ژا ۲ (Ne Zha 2) | پرفروش‌ترین انیمیشن تاریخ

از همان اوایل سال ۲۰۲۵ میلادی، نه ژا ۲ بسیار خبرساز و کنجکاوی‌برانگیز شد. میزان فروشِ فوق‌العاده‌ی این انیمیشن باعث شده بود تا فیلم‌دوستان سراسرِ جهان نسبت به این پدیده کنجکاو شوند تا ببینند درنهایت با چه اثری مواجه‌اند. انیمیشنی که توانست فقط با اتکا به فروش‌ش در کشورِ چین، عنوان پرفروش‌ترین انیمیشنِ تاریخ را از آن خود کرده و نام خود را در فهرست پنج فیلمِ پرفروش تاریخ سینما نیز ثبت کند.

اما با این وجود، این نکته که Ne Zha 2 در بازار آمریکا یا دیگر کشورها نتوانست مخاطبِ چندانی جذب کند و فروش قابل‌توجهی نداشت می‌تواند نشان بدهد که مخاطبِ جهانی چندان با اثر ارتباط برقرار نکرده است. از این زاویه، احتمالن ایرادهایی در ساختارِ این انیمیشن وجود دارد که مخاطبِ تعلیم‌دیده‌تر یا خوش‌سلیقه‌تر را راضی نمی‌کند. در ادامه‌ی این مقاله، در کنارِ بررسیِ ضعف‌ها و قوت‌های این اثر، به بررسیِ همین مسئله خواهیم پرداخت.

در ادامه‌ی متن، جزئیاتی از داستان فاش می‌شود.

نه ژا ۲ در کلی‌ترین حالت، داستان مبارزه‌ی ابدی و ازلیِ خیر و شر را نشان می‌دهد و در این میان، تم‌هایی نظیرِ مکمل‌بودنِ بدی و خوبی را گسترش می‌دهد (نبردِ پایانی را به‌ید بیاورید: جایی که نه ژا و آئو بینگ در کنارِ هم دشمن را شکست می‌دهند). خودِ این موضوعات به‌خودی‌خود چندان تازگی ندارند. بنابراین، هر اثری که به این موارد می‌پردازد باید تمرکز خود را بر روی جزئیات یا پرداخت‌هایی بگذارد که باعثِ متمایزشدنِ اثرش بشود. ولی اصلی‌ترین مشکل نه ژا ۲ این است که در هیچ‌کدام از این موارد نمی‌تواند راضی‌کننده ظاهر شود. در وهله‌ی دوم، شباهت‌های زیادی بینِ بخش‌های مختلفی از این انیمیشن با آثار مطرحِ جهانی وجود دارد که باز هم این ناامیدی را تشدید می‌کنند.

نه ژا ۲ از نظر ساختاری بر مبنای «تقابل و تضاد» پیش می‌رود. ایده‌ی مبارزه‌ی خیر و شر از همین‌‌جا می‌آید. غیر از این و قبل از هر چیز، دوستیِ نه ژا و آئو بینگ به چشم می‌آید. نه ژا زاده‌ی آتش است و عاملِ شر یا عینیتِ خشم محسوب می‌شود؛ درحالی‌که بهترین دوست‌ش کاملن برعکس است: زاده‌ی آب و تجسمِ آرامش. مضاف بر این‌که دوستیِ این دو با یکدیگر نشان‌دهنده‌ی همان مسئله‌ی مکمل‌بودنِ نیکی و بدی است، باید به تضادِ این دو کاراکتر هم توجه کرد؛ زیرا این تضاد است که بخش اعظمی از داستان را در این دنباله پیش می‌برد. هر جایی که نه ژا قرص می‌خورد که بخوابد و متعاقبن آئو کنترلِ بدن‌ش را بر عهده بگیرد درواقع نماینده‌ی همین مسئله است.

این مسئله را از زاویه‌ای دیگر نیز می‌توان بررسی کرد و آن هم این است که این دو کاراکتر، از نظرِ ویژگی‌های فردی و شخصیتی، نیز کاملن متضادِ یکدیگرند. هر چه‌قدر نه ژا تندخو و پرخاشگر است، آئو بینگ آرام است. هر قدر نه ژا کوتاه‌قد و زشت است، آئو زیبا و خوش‌برورو و بلندقامت است. یعنی تضادِ آن‌ها هم بُعدی ظاهری دارد و هم بعدی درونی و شخصیتی.

از طرفِ دیگر، این تقابل/تضادِ «آتش و آب» در جاهای دیگری از اثر نیز تکرار می‌شوند. بارزترین مثال در همان اوایل انیمیشن رخ می‌دهد؛ جایی که به‌فرماندهیِ شِن به دروازه‌ی چن‌تانگ حمله می‌شود. شکاف‌یافتن آسمان و ریختن آتش از دلِ شکاف‌ها به داخلِ آب درواقع بازسازیِ همان تضاد/تقابلِ یادشده است. این تضاد/تقابل را در نبردهای نهایی با وولیانگ نیز می‌توان دید. جایی که او آب را باز می‌کند ــ مثلِ موسی (که نماینده‌ی وجهه‌ی خداییِ اوست) ــ و گوی آتشینِ خود را در آن فرو می‌کند.

اما گفتیم که نه ژا ۲ شباهت‌های غیرقابل‌انکاری به دیگر آثارِ مطرحِ این سال‌ها دارد که می‌توانند سبب شوند تا برخی از ویژگی‌هایش تازگیِ لازم را برای جذب مخاطب نداشته باشند. درست است که قسمت اولِ نه ژا محصول سال ۲۰۱۹ است، اما نمی‌توان منکر شد که ایده‌ی تضاد در عینِ تکامل بینِ عناصر آب و آتش بیش از هر چیز یادآور انیمیشن المنتال (Elemental، ۲۰۲۳) است. غیر از این، بسیاری از صحنه‌ها و المان‌های موجود در نه ژا ۲ یادآورِ همه‌ی جلوه‌هایی‌اند که پیش‌ترها در سه‌گانه‌ی ارباب حلقه‌ها (The Lord of the Rings) دیده بودیم. از شباهت‌هایی جزئی‌تر به پاندای کونگ‌فوکار Kongfu Panda یا دیگر نمونه‌های قابل‌بحث می‌گذریم.

ولی باید اذعان کرد که نه ژا ۲ ویژگی‌های مثبتی هم دارد که نمی‌توان و نباید آن‌ها را نادیده گرفت. اول از همه این‌که می‌توان به‌راحتی فهمید چرا این انیمیشن در چین این‌قدر فروش داشته است. در طراحی ساختار داستانی، استفاده‌های جالب و خلاقانه‌ای از اسطوره‌های چینی شده است و برای بیننده‌ی چینی، طبیعتن جذابیت‌های زیادی در تماشای این عناصر بر پرده‌ی سینما وجود دارد. یکی دیگر از ویژگی‌های خوبِ این اثر نیز استفاده‌های به‌جا و خلاقانه از لحظاتِ طنزی است که باعث می‌شوند سنگینیِ روایت و فضا شکسته شود و مخاطب بتواند در این لحظات، نفسی تازه کند و برای تماشای ادامه‌ی انیمیشن انرژی بگیرد. ضمنِ این‌که نباید و نمی‌توان از انیمیتِ خیره‌کننده‌ی اثر گذشت. هم طراحیِ شخصیت‌ها و هم متحرک‌سازی‌شان بسیار درخشان و چشم‌نواز انجام شده است و از نظرِ بصری، با اثری فریبنده مواجه‌ایم.

اما از سوی مخالف، می‌توان گفت که زمان اثر بیش از اندازه طولانی است و این باعث می‌شود تا انیمیشن ریتمِ متناسب و همراه‌کننده‌ای نداشته باشد. با کوتاه‌تر شدنِ این انیمیشن، احتمالن با کارِ مؤثرتری مواجه می‌بودیم. جدای از مواردِ گفته‌شده درباره‌ی تکراری‌بودنِ بسیاری از تم‌های اثر، می‌شد برخی از دیالوگ‌ها را حذف کرد یا تغییرشان داد. چه این‌که این دیالوگ‌ها زیاده از حد مستقیم‌اند و «پیام‌های اخلاقیِ» موردنظر فیلم‌ساز را به بیننده منتقل می‌کنند. برای درکِ بهترِ این مسئله، پایان انیمیشن مثالِ خوبی است. جایی که کاراکترها به بهانه‌های مختلف یکدیگر را پند و اندرز می‌دهند. صحنه‌هایی که هم اثر را از ریتم می‌اندازند و هم کلیشه‌ای و خسته‌کننده‌اند.

اما یک نکته‌ی بسیار قابل‌بحث در موردِ این اثر وجود دارد که ذکرنکردن‌ش شاید به‌معنای بی‌توجهی به یکی از اصلی‌ترین تم‌های موردنظرِ سازندگان باشد. می‌توان به‌نوعی نه ژا ۲ را استعاره‌ای در نظر گرفت از مبارزه‌ی چین (با توجه به اسطوره‌‌های استفاده‌شده در داستان) با «سرمایه‌داری». وولیانگ را می‌توان نمادی از سرمایه‌داری در نظر گرفت. به ویژگی‌های او دقت کنید: ظاهرِ فریبنده و سفید و مهربان/خداگونه؛ درحالی‌که در باطن به‌دنبالِ اسیرکردنِ دیگران و سوءاستفاده از قدرتِ آنان است.

این همه‌ی آن ویژگی‌هایی است که منتقدانِ سرمایه‌داری درباره‌اش می‌گویند. این‌که سرمایه‌داری در زیرِ ظاهرِ مهربان و فریبنده‌اش ــ با شعارِ این‌که همه می‌توانند به آرزوهای خود برسند ــ عملن از آدم‌ها بهره‌کشی می‌کند و هر چیزی را، حتا خلافِ خودش را، به‌نفعِ خود مصادره و استفاده می‌کند. کاری که وولیانگ هم عملن انجام می‌دهد. او لشکری از سرسپردگانی دارد که حتا وقتی می‌فهمند او خیانت‌کار و شرور است، دست از حمایت از او نمی‌کشند و برایش می‌جنگند.

لحظه‌ای در فیلم وجود دارد که از این منظر بسیار مهم و توجه‌برانگیز است: وولیانگ چندین نفر از جمله نه ژا و آئو را به‌داخلِ گوی می‌فرستد تا بتواند از آن‌ها قرص تهیه کرده و قدرت‌هایشان را از آنِ خود کند. به علامتِ روی دریچه نگاه کنید که کاملن شبیهِ علامتِ دلار است. به این ترتیب، می‌توان خوانشی سیاسی هم از Ne Zha 2 داشت و آن هم این‌که بیانیه‌ای است در جهتِ حمایت از مبارزه‌ی چین و کمونیسم با نظامِ امپریالستی و سرمایه‌داریِ آمریکا.

با توجه به مواردِ گفته‌شده، این‌چنین به‌نظر می‌رسد که نقاطِ ضعف انیمیشن نه ژا ۲ از نقاط قوت‌ش پُروزن‌ترند و به همین دلیل، نتوانسته‌اند تا مخاطبِ جهانی را چندان راضی کنند. ضمنِ این‌که اگر خوانشِ سیاسیِ مطرح‌شده در این متن هم یکی از نکاتِ موردنظر فیلم‌سازان باشد، طبیعتن مخاطبِ جهانی نیز با فهمِ این استعاره، چنین اثری را پس خواهد زد. زیرا چندان نسبت‌به منبع و هدفِ آن خوش‌بین نیست. با این حال، باید منتظر ماند و دید که قسمتِ سوم چه خواهد کرد. قسمتی که ناگزیر باید ساخته شود تا داستان کامل گردد. بعید است قسمتِ سوم نیز بتواند به فروشِ جهانیِ چشم‌گیری دست پیدا کند.