سانس آخر هفته ۷ | شاهکار رابرت آلتمن و اکشن رزمی وونگ کار وای

در این شماره از سری مقاله‌های «سانس آخر هفته»، سه اثر کاملا متفاوت را انتخاب کرده‌ام. اولی کمدی-درامی شلوغ است که بخشی به‌خصوص از تاریخ آمریکا را به‌شکلی همه‌جانبه ثبت می‌کند. دومی فیلمی است رزمی از فیلم‌سازی هنگ‌کنگی که برخلاف بسیاری از فیلم‌سازان برجسته‌ی هم‌وطن‌اش، او را به آثاری شاعرانه می‌شناسیم. و سومی مستندی است تراژیک درباره‌ی مواجهه‌ی آهنگسازی بزرگ با مرگ. سه اثری که در سطوح مختلفی از پیچیدگی زیباشناختی، غنای سبکی و عمق عاطفی، تماشاگر را با تجربه‌هایی منحصربه‌فرد مواجه می‌سازند. به‌ترتیب، درباره‌ی این سه اثر صحبت خواهم کرد: نشویل (Nashville) به‌کارگردانی رابرت آلتمن، استاد بزرگ (The Grandmaster) به‌کارگردانی وونگ کار وای و ریوچی ساکاموتو: کودا (Ryuichi Sakamoto: Coda) به‌کارگردانی استیون نومورا شیبل.

• کارگردان: رابرت آلتمن
• بازیگران: ند بیتی، کارن بلک، رونی بلکلی
• سال اکران: ۱۹۷۵

خلاصه‌ی داستان: زندگی بیش از بیست شخصیت مختلف در طول چند روز در شهر نشویل، مرکز موسیقی کانتری آمریکا. این داستان‌ها در بستر آماده‌سازی برای یک تجمع سیاسی و کنسرت بزرگ به هم گره می‌خورند و تصویری چندلایه از جامعه و سیاست آن زمان ارائه می‌دهند.

در مطالعات فیلم، اصطلاحی وجود دارد تحت عنوان آلتمن‌وار (Altmanesque)؛ برای این که معنای این اصطلاح را درک کنید، به تماشای نشویل بنشینید! این فیلم درحقیقت سمفونی‌ای سینمایی است که ساختاری پیچیده‌ دارد و ۲۴ شخصیت اصلی را در قالب روایت‌های موازی درهم‌می‌تند. فیلمبرداری با استفاده از لنزهای زوم و حرکات پیوسته‌، فضایی پویا و زنده می‌سازد؛ گویی تمام شهر نشویل تبدیل به فیلم شده است!

طراحی صدای فیلم، یکی از خصوصیات اصلی سینمای آلتمن را در اوج معرفی می‌کند؛ مولف آمریکایی، با استفاده از تکنیک‌های صدابرداری چندکاناله، محیطی صوتی می‌سازد که لایه‌لایه است. شخصیت‌ها مدام توی حرف هم می‌پرند و تقریبا هیچ جمله‌ای را نمی‌شود به شکل مستقل و بی‌مزاحمت شنید! سبکی که در ابتدا شاید باعث حیرت‌تان شود؛ اما دیری نمی‌پاید که به خودتان می‌آیید و می‌بینید در جهان اثر غرق شده‌اید!

Nashville نقدی ظریف بر صنعت سرگرمی، سیاست و رویای آمریکایی ارائه می‌دهد. آلتمن با ساختن شهری کوچک در مقیاس بزرگ، نمودی از تمام آمریکای دهه‌ی ۷۰ خلق می‌کند. موسیقی کانتری در پس‌زمینه نمی‌ماند؛ بلکه بهانه‌ای می‌شود برای کاوش هویت ملی و تضادهای طبقاتی. این شاهکار رابرت آلتمن، اثری است که با هر بار تماشا، لایه‌های جدیدی از پیچیدگی‌اش آشکار می‌شوند.

• کارگردان: وونگ کار وای
• بازیگران: تونی لیانگ، جانگ زئی، چانگ چن
• سال اکران: ۲۰۱۳

خلاصه‌ی داستان: روایت زندگی ایپ من، استاد مشهور هنرهای رزمی و مربی بروس لی، از دوران پیش از جنگ چین و ژاپن تا سال‌های بعد از مهاجرت به هنگ‌کنگ.

این که وونگ کار وای اکشن رزمی بسازد، یکی از عجیب‌ترین و جذاب‌ترین ایده‌های قابل‌تصور است؛ چه خوش‌شانس‌ایم که این ایده در عالم خیال باقی نماند و تحقق پیدا کرد! استاد بزرگ، در واقع، دومین‌باری است که مولف هنگ‌کنگی به سراغ این ژانر رفته؛ او پیش‌تر در سال ۱۹۹۴ و با خاکسترهای زمان (Ashes of Time) تجربه‌ای نه‌چندان‌موفق در ساخت اکشن رزمی داشت. ساخته‌ی سال ۲۰۱۳ کار وای اما عرصه‌ی قدرت‌نمایی او در کوریوگرافی و دکوپاژ ضدوخوردهای تن‌به‌تن است و همان شاعرانگی همیشگی فیلمساز را این‌بار به نحوی بسیار متفاوت به رخ می‌کشد.

کار وای، هنرهای رزمی را از خشونت دور می‌کند و به فرمی از بیان هنری می‌رساند. هر مبارزه ترکیبی از رقص، شعر و نمایش است که فلسفه‌ی عمیق هنرهای رزمی چینی را منعکس می‌کند. فیلمبرداری، تصاویری نقاشی‌گونه می‌آفریند که با انتظارات ژانری تماشاگر چندان هم‌خوان نیستند. گاها گویی زمان متوقف می‌شود و لحظاتی آشنا، تجربه‌هایی متعالی می‌نمایند. The Grandmaster صرفا بیوگرافی ایپ‌من نیست؛ بلکه مراقبه‌ای عمیق در باب زیبایی، عشق و گذر زمان هم است.

• کارگردان: استیون نومورا شیبل
• بازیگران: ریوئیچی ساکاموتو
• سال اکران: ۲۰۱۷

خلاصه‌ی داستان: این مستند زندگی، فعالیت‌های هنری و دغدغه‌های اجتماعی ریوئیچی ساکاموتو، آهنگساز و موسیقی‌دان ژاپنی برنده‌ی اسکار را دنبال می‌کند؛ از مبارزه با بیماری و فعالیت‌های سیاسی تا ساخت موسیقی.

ریوئیچی ساکاموتو: کودا، مستندی است درباره‌ی یکی از مهم‌ترین آهنگسازهای ژاپنی سینمای چند دهه‌ی اخیر. این فیلم فراتر از بیوگرافی، تأملی عمیق بر ارتباط موسیقی با طبیعت، زمان و مرگ است. سبک بصری مستند، فضایی مراقبه‌گون خلق می‌کند که با ماهیت موسیقی ساکاموتوی فقید هماهنگ است و ساختار غیرخطی آن، مشابه ترکیبات موسیقایی خود ساکاموتو، بین گذشته و حال حرکت دارد. فیلمساز با پیروی از ریتم ارگانیک زندگی آهنگساز، بدون هیچ عجله‌ای، لحظات خلق هنری را ثبت می‌کند؛ از ضبط صداهای طبیعی پس از سونامی ژاپن گرفته تا آزمایش‌های موسیقی با پیانوی آب‌خورده؛ تجربه‌گری هنری ساکاموتو را می‌توان در فیلم به‌خوبی دید.

با مستندی مواجه‌ایم که بدون تحمیل هیچ تفسیری، اجازه می‌دهد که موسیقی خودش صحبت کند. صدابرداری مستقیم و بی‌واسطه از اجراهای زنده، تجربه‌ای نزدیک به حضور در استودیوی هنرمند فراهم می‌آورد. مواجهه‌ی ساکاموتو با بیماری و مرگ نیز به شکلی شاعرانه و بدون سانتیمانتالیسم به تصویر کشیده می‌شود. Ryuichi Sakamoto: Coda مستندی است که مثل خود موسیقی، بدون کلام، عمیق‌ترین احساسات انسانی را منتقل می‌کند.