بهترین فیلم های ایرانی دهه ۶۰ | بیست اثری که باید ببینید!

دهه‌ی شصت دهه‌ای بسیار چالش‌برانگیز و قابل‌بحث در سینمای ایران است. بعد از انقلاب سال ۱۳۵۷ و تحولاتی که در جامعه و ساختارهای حکومتی رخ داد، فعل‌وانفعالاتِ بسیاری لازم بود تا بتواند این هنر را به‌شکلی تازه و موردپسندِ رهبران وقت به جامعه عرضه کند. درحالی‌که بسیاری از مردم نیز سینما را مرکز فحشا می‌دانستند، کارِ سختی بر عهده‌ی فیلم‌سازان و همه‌ی کسانی بود که می‌خواستند دوباره این هنر را احیا کنند. دورانِ مدیریتِ سید محمد بهشتی و محمدرضا انوار بر سینمای کشور و دسته‌بندی و ارزش‌گذاریِ فیلم‌ها برای ساخت و اکران از همین زمان آغاز شد.

طبیعی است که در این میان، بسیاری از هنرمندان بی‌کار شدند یا از ایران رفتند و کسانی نیز با سختی‌هایی برای تولیدِ آثارِ خود مواجه شدند. علی‌الخصوص که وقوع جنگِ هشت‌ساله را نیز در این میان در نظر بگیریم. جنگی که باعث شد هم میزانِ تولیدات و هم شکلِ تولیدِ فیلم‌ها دست‌خوش تغییرات بسیار و مخاطرات چالش‌برانگیز شود. فیلم‌های دفاع‌مقدسی در این میان، از آرمان‌های انقلاب دفاع و روحیه‌ی جنگندگی را تهییج می‌کردند و آثارِ کمدی یا فانتزی نیز نقشی مهم در بازسازیِ روحیه‌ی جامعه را بر عهده گرفتند؛ اما همچنان این فیلم‌های رئالیستیِ اجتماعی بودند که شاخص‌‌ترین آثار این دوره را تشکیل دادند.

فیلم‌ها بر اساس نظر تحریریه‌ی فیلمزی انتخاب و رتبه‌بندی شده‌اند.

• نویسنده و کارگردان: زنده‌یاد علی حاتمی
• بازیگران: زنده‌یاد عزت‌الله انتظامی، اسماعیل محمدی و...
• سال ساخت: ۱۳۶۱

حاجی واشنگتن یکی از متفاوت‌ترین فیلم‌های علی حاتمی و بی‌شک یکی از خاص‌ترین آثار سینمای ایران است. داستان درباره‌ی نخستین سفیر ایران در آمریکا (با بازی درخشان عزت‌الله انتظامی) است که در غربت و بی‌کسی، میان غرور ملی و تنهایی جانکاهش گرفتار می‌شود. فیلم پر از دیالوگ‌های شاعرانه و تصاویر ماندگار است که امضای علی حاتمی را با خود دارد. حال‌وهوای تلخ و غریب فیلم، در کنار بازی تکان‌دهنده انتظامی، حاجی واشنگتن را تبدیل به اثری ماندگار کرده است. فیلم بعد از گذشت سال‌ها از زمان اولین نمایش‌ش در اولین جشنوارهٔ فجر، در سال ۷۷ به نمایش عمومی درآمد.

• نویسنده و کارگردان: محمدرضا هنرمند
• بازیگران: اکبر عبدی، آزیتا حاجیان، مهراوه شریفی‌نیا و...
• سال ساخت: ۱۳۶۸

دزد عروسک‌ها کمدی فانتزی کودکانه‌ای است که داستان دو کودک و ماجراهایشان با یک دزد عروسک‌ها را روایت می‌کند و پیام‌هایی درباره‌ی شجاعت منتقل می‌کند. این فیلم یکی از خلاقانه‌ترین و پیشروترین فیلم‌های سینمای ایران در زمانِ خود ــ و حتا حالا ــ محسوب می‌شود. در سینمایی که فیلم‌های فانتزی چندان جایگاهی نداشته و ندارند، محمدرضا هنرمند با طراحیِ این روایت، داستانی دل‌نشین و کاراکترهایی ماندگار را برای سینمای ایران خلق کرد.

• نویسنده و کارگردان: ابراهیم حاتمی‌کیا
• بازیگران: مهرداد سلیمانی، غلام‌رضا حیدری و...
• سال ساخت: ۱۳۶۷

دیده‌بان روایتی تأثیرگذار از جنگ ایران و عراق است که داستان یک دیده‌بان جوان و فداکاری‌هایش در جبهه را به تصویر می‌کشد. ارتباط خط کمین با نیروهای خودی توسط دشمن قطع شده و احتمال سقوط منطقه بسیار زیاد است. عارفی برای پیوستن به خط کمین و دیده‌بانی، باید از مسیری عبور کند که زیر آتش شدید دشمن عراقی قرار دارد. فیلم با فضایی حماسی، تصاویر واقعی جبهه و نگاهی انسانی به ایثار، مسائل جنگ را کاوش می‌کند. دیده‌بان، علاوه‌بر جشنواره‌ی فجر، در جشنواره‌های لوکارنو، داکا و پزاروی ایتالیا نیز حضور پیدا کرد.

• کارگردانان: مرضیه برومند و محمدعلی طالبی
• نویسنده: احمد بهبهانی
• بازیگران: ایرج طهماسب، حمید جبلی، فاطمه معتمدآریا و...
• سال ساخت: ۱۳۶۴

برنامه‌ی تلویزیونی مدرسه‌ی موش‌ها، که در اوایل دهه‌ی ۱۳۶۰ قرار بود بچه‌ها را به مدرسه‌رفتن تشویق کند، به چنان محبوبیتی رسید که این فیلم سینمایی از روی آن ساخته شد. شهر موش‌ها به فروش بسیار خوبی در گیشه‌ها رسید و رفته‌رفته به بخشی از نوستالژی بچه‌های دهه‌ی ۶۰ تبدیل شد. در این فیلم، یک گربه‌ی سیاه، که موش‌ها به آن می‌گفتند «اسمشو نبر»، به شهر موش‌ها حمله می‌کرد. به همین خاطر موش‌ها به یک شهر دیگر می‌روند... قسمت دوم این فیلم با نام شهر موش‌ها ۲ در سال ۱۳۹۳ با کارگردانی مرضیه برومند ساخته شد.

• نویسنده و کارگردان: محسن مخملباف
• بازیگران: محرم زینال‌زاده، اسماعیل سلطانیان و...
• سال ساخت: ۱۳۶۷

بایسیکل‌ران روایت نسیم پناهندهٔ افغانی‌ است که برای تأمین هزینه‌های عملِ همسرش، به‌دنبال کار می‌رود؛ ولی این کافی نیست. مرد دوره‌گردی (اسماعیل سلطانیان) که می‌داند نسیم در گذشته قهرمان دوچرخه‌سواری بوده است، به او پیشنهاد می‌کند دور میدان با دوچرخه به‌مدت یک هفته رکاب بزند و در برابر، هزینه‌ی درمان زنش را دریافت کند. نسیم شرط را می‌پذیرد؛ چیزی که خود سرآغازِ داستان‌های تازه‌ای است. بایسیکل‌ران جدا از جایزه‌ی بهترین فیلم‌نامه و کارگردانی از جشنواره‌ی فجر، در جشنواره‌های ریمینی، هاوایی و موناکو نیز جوایز بهترین فیلم و جایزه‌ی هیئت‌داوران را به‌دست آورد.

• کارگردان: مسعود کیمیایی
• نویسندگان: مسعود کیمیایی، تیرداد سخایی
• بازیگران: جمشید مشایخی، جلال مقدم، فریماه فرجامی و...
• سال ساخت: ۱۳۶۷

در تهرانِ سال‌های ۱۳۳۰، یک زوج جوان یهودی به نام‌های دانیال و مونس، همچون بسیاری دیگر از یهودیان، خواهان عزیمت به سرزمین موعودند. اما در این میان با چالش‌های بزرگی دست‌به‌گریبان‌اند. از نکاتِ جالب در پشت‌صحنه‌ی این فیلم مسعود کیمایی این است که چون داستان فیلم در تهران سال‌های ۳۰ خورشیدی می‌گذرد، گروه نیاز به استفاده از اتومبیل‌های قدیمی برای به‌تصویرکشیدن خیابان‌های آن زمان داشته‌ و از آنجا که فقط ۳ عدد از این گونه اتومبیل‌ها در اختیار گروه بوده، دست‌اندرکاران ساخت فیلم با رنگ‌کردن آن‌ها و استفاده ازشان در سکانس‌های مختلف توانسته‌اند این کمبود اتومبیل را جبران کنند.

• نویسنده و کارگردان: کیانوش عیاری
• بازیگران: جهانگیر الماسی، مجید مظفری، سیروس گرجستانی و...
• سال ساخت: ۱۳۶۴

محمد علی پس از دو سال به زادگاهش بازمی‌گردد. قنات ده خشک شده و علت خشک شدن قنات نیز چاهِ عمیقی است که فرد متمکنی به نام (کربلایی علی) در حریم قنات حفر کرده است. تنوره‌ی دیو درامی اجتماعی است که داستان انتقام و نزاع‌های قومی در یک روستای جنوبی را روایت می‌کند و به مسائل اخلاقی و اجتماعی می‌پردازد. فیلم با نگاهی واقع‌گرایانه، تصاویر طبیعی و بازی‌های تأثیرگذار، تصویری صمیمی از زندگی روستایی ارائه می‌دهد. عیاری با کارگردانی جسورانه و روایت خطی، تنش و درام را حفظ می‌کند. این فیلم جایزه‌ی بهترین کارگردانی را در جشنواره‌ی فجر از آنِ خود کرد.

• نویسنده و کارگردان: امیر نادری
• بازیگران: مجید نیرومند و...
• سال ساخت: ۱۳۶۴

آب، باد، خاک روایتی شاعرانه و مینیمال از زندگی پسری نوجوان در منطقه‌ی خشک سیستان و بلوچستان است که برای یافتن آب و نجات خانواده‌اش، سفری پرمخاطره را آغاز می‌کند. فیلم با تصاویر بصری قدرتمند از طبیعت خشن، سکوتی معنادار و بدون دیالوگ‌های زیاد، مبارزه‌ی انسان با طبیعت و فقر را به تصویر می‌کشد. نادری با سبک تجربی و تمرکز بر نمادها، حس تنهایی و استقامت را منتقل می‌کند. این فیلم که برنده‌ی جایزه‌بزرگ جشنواره‌ی سه قاره شد، پس از سه سال و در سال ۱۳۶۷ به نمایشِ عمومی درآمد.

• نویسنده و کارگردان: بهرام بیضایی
• بازیگران: سوسن تسلیمی، مهدی هاشمی، امین تارخ و...
• سال ساخت: ۱۳۶۰

مرگ یزدگرد اقتباسی سینمایی از نمایشنامه‌ای به همین نام است که داستان محاکمه‌ی قاتلان یزدگرد سوم، آخرین پادشاه ساسانی، را در بستری تاریخی و فلسفی روایت می‌کند. فیلم با دیالوگ‌های عمیق، صحنه‌پردازی تئاتری و کارگردانی خلاقانه‌ی بیضایی، به مسائل قدرت، حقیقت، عدالت و تاریخ می‌پردازد. این اثر با سبک منحصربه‌فرد و ارجاعات فرهنگی، مرزهای سینما و تئاتر را محو می‌کند. نوعِ روایتگری در مرگ یزدگرد و مطرح کردنِ قضاوت‌های گوناگون پیرامون یک رویداد، به باور شمار زیادی از ناقدان، متأثر از راشومون اثر آکیرا کوروساوا است.

• نویسنده و کارگردان: محمدرضا اعلامی (بر اساس رمان اشتباه از آنتونیس ساماراکیس)
• بازیگران: جواد گلپایگانی، حسین پرورش، جمشید هاشم‌پور و...
• سال ساخت: ۱۳۶۳

نقطه ضعف اولین فیلم محمدرضا اعلامی به عنوان کارگردان بود که با وجود ساختن فیلم‌های دیگری که بعضاً در گیشه هم موفق بودند، به عنوان بهترین فیلم او شناخته می‌شود. این فیلم درامِ سیاسی پرتعلیقی است که داستان یک زندانی سیاسی و رابطه‌ی پیچیده‌ی او با بازجویش را روایت می‌کند. شیوه‌ی غیرخطی روایت، تمرکزِ کارگردانی بر لحظات روزمره برای ساخت اتمسفر و شیمیِ بین کاراکترها و همین‌طور بازی‌های درخشانِ فیلم باعث می‌شوند تا نقطه ضعف به یکی از بهترین آثار این دهه تبدیل شود.

• نویسنده و کارگردان: علی حاتمی
• بازیگران: رقیه چهره‌آزاد، محمدعلی کشاورز، امین تارخ و...
• سال ساخت: ۱۳۶۸

مادر روایتی عاطفی و نوستالژیک از یک خانواده‌ی سنتی ایرانی است که در روزهای پایانی زندگی مادر، گرد هم می‌آیند و خاطرات گذشته را مرور می‌کنند. فیلم با دیالوگ‌های شاعرانه، طراحی صحنه‌ی دقیق از خانه‌های قدیمی تهران و بازی‌های درخشان رقیه چهره‌آزاد، محمدعلی کشاورز و فریماه فرجامی، به ارزش‌های خانوادگی، پیوندهای عاطفی و فرهنگ ایرانی می‌پردازد. حاتمی فضایی پر از احساس و نوستالژی ایجاد می‌کند که مخاطب را به گریه و لبخند وامی‌دارد. او همچنین علاوه بر کارگردانی و نویسندگی، طراحی صحنه و لباس فیلم را بر عهده داشته است.

• نویسنده و کارگردان: واروژ کریم‌مسیحی
• بازیگران: فریماه فرجامی، داریوش ارجمند، سعید پورصمیمی و...
• سال ساخت: ۱۳۶۹

پرده‌ی آخر درامی روان‌شناختی و پرتعلیق است که داستان خانواده‌ای اشرافی و نزاع‌های پیچیده‌شان بر سر ارثیه و رازهای خانوادگی را در عمارتی قدیمی روایت می‌کند. فیلم با فضاسازی گوتیک و نورپردازی دراماتیک، به مسائل هویت، قدرت و انتقام می‌پردازد. کریم‌مسیحی با کارگردانی دقیق و الهام از سینمای نوآر، تنش و رمزآلودگی را حفظ می‌کند و مخاطب را تا پایان مجذوب نگه می‌دارد. این فیلم در نهمین دوره‌ی جشنواره‌ی بین‌المللی فیلم فجر بسیار خوش درخشید و در چندین رشته، از جمله بهترین کارگردانی، برنده‌ی سیمرغ بلورین شد.

• نویسنده و کارگردان: کیانوش عیاری
• بازیگران: جهانگیر الماسی، حسن رضایی و...
• سال ساخت: ۱۳۶۵

محمود، فيلمساز فيلم‌های هشت ميلی‌متری، شيفتگی خاصی به سينمای هشت ميلی‌متری دارد. او كه فيلم كوتاهی به نام شبح كژدم ساخته، قصد دارد تا از فیلم‌نامه‌‌ی آن فيلمی بلند بسازد؛ اما فقدان امكانات مانعی بر سر كار است. شبح کژدم با طنزی تلخ، دیالوگ‌های هوشمندانه و نگاهی انتقادی به جامعه و سینمای ایران، فضایی منحصربه‌فرد و سوررئال خلق می‌کند. حرکت رفته‌رفته و آرام شخصیت اصلی فیلم به‌سوی تباهی، در کنار کارگردانی هوشمندانه‌ی عیاری، فیلم را به تجربه‌ای درخشان تبدیل می‌کنند.

• نویسنده و کارگردان: زنده‌یاد عباس کیارستمی
• بازیگران: بابک و احمد احمدپور و...
• سال ساخت: ۱۳۶۵

خانه‌ی دوست کجاست، اولین فیلم از سه‌گانه‌ی کوکر، داستانی ساده اما عمیق درباره‌ی احمد، پسری روستایی است که برای بازگرداندن دفتر همکلاسی‌اش، سفری پرماجرا در روستاهای کوهستانی را آغاز می‌کند. فیلم با سبک شاعرانه، تصاویر طبیعی خیره‌کننده و بدون موسیقی متن، ارزش‌های دوستی، مسئولیت‌پذیری و صداقت کودکانه را ستایش می‌کند. خانه‌ی دوست کجاست از دید بنیاد فیلم بریتانیا در فهرست ۵۰ فیلمی قرار دارد که باید قبل از ۱۴ سالگی دید. این فیلم همچنین پلنگ برنزی جشنواره‌ی فیلم لوکارنو را در سال ۱۹۸۹ به‌دست آورد.

• نویسنده و کارگردان: زنده‌یاد داریوش مهرجویی
• بازیگران: عزت‌الله انتظامی، اکبر عبدی، حسین سرشار و...
• سال ساخت: ۱۳۶۵

اجاره‌نشین‌ها کمدی اجتماعی هوشمندانه‌ای است که زندگی ساکنان یک آپارتمان قدیمی و نزاع‌های طنزآمیز آن‌ها بر سر مالکیت و تعمیرات را به تصویر می‌کشد. فیلم با طنزی ظریف و بازی‌های درخشان، به نقد مسائل اجتماعی، طبقاتی و بوروکراسی می‌پردازد. مهرجویی با کارگردانی پویا و ریتم سریع، فضایی سرگرم‌کننده ایجاد می‌کند که در عین حال تأمل‌برانگیز است و مخاطب را به خنده و فکر وامی‌دارد. این اثر بازتاب‌دهنده‌ی مشکلات شهری دهه‌ی شصت مانند مسکن و روابط همسایگی است و با موفقیت تجاری و هنری، به یکی از محبوب‌ترین فیلم‌های ایرانی تبدیل شد.

• کارگردان: امیر نادری
• نویسندگان: امیر نادری، بهروز غریب‌پور
• بازیگران: مجید نیرومند، موسی ترکی‌زاده و...
• سال ساخت: ۱۳۶۳

دونده روایتگر زندگی سخت امیرو، پسری فقیر در جنوب ایران، است که برای بقا و یادگیری خواندن و نوشتن، تلاش‌های بی‌وقفه‌ای می‌کند و نمادی از مبارزه برای رهایی از فقر می‌شود. فیلم با تصاویر واقعی و تأثیرگذار از زندگی روزمره در بندر، دویدن‌های نمادین و سبک بصری خام، تصویری تکان‌دهنده از تضادهای اجتماعی ارائه می‌دهد. نادری با تمرکز بر جزئیات محیطی و بدون دیالوگ‌های زیاد، حس امید و استقامت را منتقل و فیلم را به اثری جهانی تبدیل می‌‌کند. حال‌وهوای دونده ترکیبی از تلخی واقعیت و روشنایی امید است که آن را به شاهکاری در سینمای دهه‌ی شصت ایران بدل کرده.

• نویسنده و کارگردان: بهرام بیضایی
• بازیگران: سوسن تسلیمی، عدنان عفراویان، پرویز پورحسینی و...
• سال ساخت: ۱۳۶۴

باشو، غریبه‌ی کوچک داستانی تکان‌دهنده از پسری جنگ‌زده از جنوب ایران است که پس از بمباران خانه‌اش، به روستایی در شمال پناه می‌برد و با زنی روستایی به‌نام نایی ارتباطی عمیق برقرار می‌کند. فیلم با زبانی شاعرانه، تصاویر بصری خیره‌کننده از طبیعت شمال و دیالوگ‌های محلی، موضوعاتی چون جنگ، مهاجرت، پذیرش دیگری و هم‌زیستی فرهنگی را کاوش می‌کند. بیضایی با کارگردانی بی‌نظیر و تمرکز بر جزئیات فرهنگی، فیلمی خلق کرده که مرزهای زبانی و فرهنگی را درمی‌نوردد و پیامی انسانی جهانی ارائه می‌دهد. این فیلم، پس از چند سال توقیف، نخستین بار در ۲۳ بهمنِ ۱۳۶۸ به نمایشِ عمومی درآمد و به‌تازگی نیز نسخه‌ی مرمت‌شده‌ی آن در جشنواره‌ی ونیز درخشید.

• نویسنده و کارگردان: داریوش مهرجویی
• بازیگران: زنده‌یاد خسرو شکیبایی، زنده‌یاد بیتا فرهی و...
• سال ساخت: ۱۳۶۸

هامون پرتره‌ای پیچیده و عمیق از یک روشنفکر سرخورده در جامعه‌ی پس از انقلاب است که بحران‌های وجودیِ او را به تصویر می‌کشد. حمید هامون، با بازی فراموش‌نشدنی خسرو شکیبایی، در کشمکش میان عشق به همسرش، بحران‌های ایمانی و فشارهای اجتماعی گرفتار است و سفری درونی را آغاز می‌کند. فیلم با دیالوگ‌های فلسفی غنی، ارجاعات به ادبیات و سینما، و کارگردانی استادانه‌ی مهرجویی، به یکی از نمادهای سینمای روشنفکری ایران تبدیل شد. فضاسازی شهری تهران و موسیقی متن تأثیرگذار، حال‌وهوایی ملانکولیک و تأمل‌برانگیز ایجاد می‌کند که باعث می‌شوند تا مخاطب نیز با مسائلِ فیلم هم‌ذات‌پنداری کند.

• نویسنده و کارگردان: عباس کیارستمی
• بازیگران: حسین سبزیان، محسن مخملباف و...
• سال ساخت: ۱۳۶۸

کلوزآپ فیلمی نوآورانه است که مرزهای میان مستند و داستانی را محو می‌کند و بر اساس ماجرای واقعی حسین سبزیان ساخته شده است. سبزیان، عاشق سینما، خود را به‌عنوان محسن مخملباف جا می‌زند و وارد زندگی خانواده‌ای می‌شود، که این امر منجر به محاکمه‌ای می‌گردد که کیارستمی آن را بازسازی کرده. نکته‌ی جالب در مورد این فیلم این است که تمامی بازیگران در نقش اصلی خود بازی می‌کنند. به‌طور مثال سربازی که سبزیان را در فیلم دستگیر می‌کند همان سربازی است که واقعاً سبزیان را دستگیر کرده است. فیلم با نگاهی عمیق به مفاهیمی چون هویت، رؤیاهای فردی و مرزهای واقعیت و تخیل، مخاطب را به تأمل در ماهیت سینما و زندگی وامی‌دارد. این اثر بعدتر و بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۷ در چندین و چند جشنواره‌ی معتبر بین‌المللی به‌نمایش درآمد.

• نویسنده و کارگردان: ناصر تقوایی (بر اساس رمان داشتن و نداشتن از ارنست همینگوی)
• بازیگران: داریوش ارجمند، علی نصیریان، زنده‌یاد فتحعلی اویسی و...
• سال ساخت: ۱۳۶۵

ناخدا خورشید اقتباسی استادانه از رمان داشتن و نداشتن ارنست همینگوی است که داستان را به بستر جنوب ایران منتقل کرده. ناخدا خورشید، با بازی درخشان داریوش ارجمند، ناخدایی جسور است که برای قاچاق گروهی از تبعیدی‌ها وارد ماجرایی پرمخاطره و با چالش‌های اخلاقی و اجتماعی روبه‌رو می‌‌شود. فیلم با فضاسازی بصری قدرتمند، از جمله تصاویر خیره‌کننده‌ی دریا و بندر، و دیالوگ‌های پرمعنا و واقع‌گرایانه، تصویری عمیق از زندگی مردمان حاشیه‌نشین جنوب ارائه می‌دهد. بازی‌های تأثیرگذار علی نصیریان و سعید پورصمیمی نیز به عمق شخصیت‌ها می‌افزاید و فیلم را به یکی از ماندگارترین آثار دهه‌ی شصت تبدیل می‌کند.

شما مخاطبین عزیزِ فیلمزی نیز اگر جای خالیِ فیلمی را در این فهرست حس می‌کنید، برای‌مان بنویسید و نظراتِ خود را درباره‌ی این لیست با ما در میان بگذارید.