سانس آخر هفته ۱۱ | اعتیاد در آلمان، دانمارک و آمریکا

از برلین دهه‌ی هفتاد تا دانمارک معاصر و دنیای زیرزمینی نیویورک؛ کریستیانه اف (.Christiane F)، یک دور دیگر (Another Round) و تمام زیبایی و خون‌ریزی (All the Beauty and the Bloodshed) هر یک از زاویه‌ای متفاوت، به وسوسه، سقوط و میل به آغازی دوباره نگاه می‌کنند. این آثار ــ یکی در قالب درامی واقع‌گرایانه، دیگری با کمدی سیاه و سومی به‌شکل مستندی شاعرانه ــ نشان می‌دهند که اعتیاد فقط مسئله‌ای جسمانی نیست؛ بلکه تلاشی است برای پر کردن خلأ معنا در جهانی سرد و گیج‌کننده. درون هرسه اثر کشمکشی میان ویرانی و زندگی جاری است؛ پرسشی درباره‌ی این‌که چه چیز انسان را روی لبه‌ی نابودی، زنده نگه می‌دارد؟

• کارگردان: اولی ایدل
• بازیگران: نادیا برونکهورست، دیوید بویی
• سال اکران: ۱۹۸۱

خلاصه‌ی داستان: دختری نوجوان در برلین غربی به‌تدریج درگیر دنیای مواد مخدر و کارگری جنسی می‌شود و زندگی‌اش در چرخه‌ای از وابستگی و فروپاشی گرفتار.

کریستیانه اف یکی از تکان‌دهنده‌ترین و واقع‌گرایانه‌ترین فیلم‌ها درباره‌ی اعتیاد نوجوانان است که بر مبنای داستانی واقعی ساخته شده. اولی ایدل با صداقتی بی‌رحمانه، نزول تدریجی دختری معمولی به اعماق اعتیاد را به تصویر می‌کشد. فیلمبرداری با سبکی مستندوار، واقعیت برلین دهه‌ی ۱۹۷۰ را به نمایش می‌گذارد. تضاد میان فضای رنگارنگ دیسکو و تاریکی خیابان‌ها دوگانگی زندگی کریستیانه را نمایان می‌سازد.

نادیا برونکهورست در نقش کریستیانه عملکردی شجاعانه و خام ارائه می‌دهد. او به دور از سانتیمانتالیسم، فرایند ویرانگر اعتیاد را تا فروپاشی کامل به تصویر می‌کشد. صحنه‌های ترک مواد و کارگری جنسی با واقع‌گرایی تلخی نمایش داده می‌شوند که تماشای فیلم را برای بسیاری دشوار می‌کند.

ساندترک فیلم شامل آهنگ‌های دیوید بویی است که در آن دوران در برلین زندگی می‌کرد. قطعاتی مثل Heroes و Station to Station نه‌تنها فضای زمانی اثر را بازسازی می‌کنند، بلکه در تضاد با محتوای تراژیک فیلم، لایه‌ای از سورئالیسم می‌افزایند. ایدل با پرهیز از موعظه یا ساده‌سازی، نشان می‌دهد که اعتیاد چگونه مفری می‌شود از واقعیت؛ برای کسانی که پناهی ندارند. .Christiane F فیلمی است که با وجود گذشت بیش از چهار دهه، همچنان تکان‌دهندگی‌اش را حفظ کرده است.

• کارگردان: توماس وینتربرگ
• بازیگران: مدس میکلسن، توماس بو لارسون، لارش رانته
• سال اکران: ۲۰۲۰

خلاصه‌ی داستان: چهار معلم دبیرستان تصمیم می‌گیرند نظریه‌ای روان‌شناختی را امتحان کنند؛ این‌که انسان با میزان معینی از الکل در خون، بهتر زندگی می‌کند. اما این آزمایش به‌تدریج به بحرانی درونی و اخلاقی بدل می‌شود.

یک دور دیگر اثری درخشان از توماس وینتربرگ است که با ظرافتی کم‌نظیر، روی مرز باریک میان سرخوشی و فاجعه بندبازی می‌کند؛ مرزی که دو سوی متضادش با مصرف الکل به هم پیوند می‌خورند. این فیلم نه موعظه‌ای است ضدالکل و نه تشویقی به مصرف؛ بلکه تاملی صادقانه بر جستجو برای بازیافتن شور زندگی است. جست‌و‌جویی که ممکن است در میان‌سالی شدت بگیرد؛ اما محدود به میان‌سالی نیست.

مدس میکلسن در نقش مارتین یکی از بهترین پرفورمنس‌های کارنامه‌اش را ارائه می‌دهد؛ معلمی فرسوده و بی‌انگیزه که تدریجا به دره‌ی اعتیاد سقوط می‌کند اما نهایتا به زندگی بازمی‌گردد. میکلسن با ظرافت، تحول تدریجی شخصیت را در لایه‌های مختلف می‌پردازد. توماس بو لارسن، لارس رانته و مگنوس میلانگ نیز به‌عنوان سه دوست مارتین، شیمی گروهیِ لذت‌بخشی می‌آفرینند.

وینتربرگ با ساختار روایی محکم، فیلم را از کمدی به درام و از درام به تراژدی تبدیل می‌کند؛ بدون این که حواس مخاطب به تغییر لحن پرت شود. پایان‌بندی فیلم با رقص معروف میکلسن، یکی از صحنه‌های به‌یادماندنی سینمای دهه‌ی جاری است؛ ترکیبی از شادی، غم، رهایی و امید که همه در یک حرکت خلاصه می‌شوند. Another Round برنده‌ی اسکار بهترین فیلم بین‌المللی شد و بار دیگر یادآوری کرد که اگر پای پرداخت ظریف به موضوعی حساس در میان باشد، کم‌اند فیلمسازانی بهتر از وینتربرگ!

• کارگردان: لورا پویترس
• بازیگران: نن گلدین
• سال اکران: ۲۰۲۲

خلاصه‌ی داستان: مستندی درباره‌ی زندگی و مبارزات هنرمند و عکاس آمریکایی نن گلدین که پس از اعتیاد به داروی اُکسی‌کانتین، علیه شرکت‌های دارویی فعالیت می‌کند.

تمام زیبایی و خون‌ریزی مستند برنده‌ی شیر طلایی ونیز است که لورا پویترس با مهارت آن را ساخته. این مستند بیوگرافی نیست؛ بلکه پرتره‌ای پیچیده از هنر، تراژدی شخصی و کنش‌گری سیاسی است. پویترس با حساسیتی بالا، به فضاهای شخصی سوژه‌اش نزدیک می‌شود و با ترکیب عکس‌های نن گلدین، مصاحبه‌های صمیمی و برش‌هایی از اعتراضات، پرتره‌ای چندلایه از هنرمندی خلق می‌کند که خود قربانی اعتیاد بوده و حالا به مبارزه با بزرگ‌ترین عاملان آن برخاسته است.

نن گلدین در این مستند هم سوژه است و هم راوی داستان خود. او با صداقتی خیره‌کننده، درباره‌ی اعتیاد، فرآیند ترک و انگیزه‌اش برای کنش‌گری صحبت می‌کند. عکس‌های او که اسنادی اصیل‌اند از دنیای زیرزمینی نیویورک دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰، لایه دیگری به مستند اضافه می‌کنند.

پویترس با ساختار غیرخطی، میان گذشته و حال، میان هنر و کنش‌گری رفت‌و‌برگشت دارد. او نشان می‌دهد چطور گروه P.A.I.N که گلدین بنیان‌گذارش بود، موزه‌ها و گالری‌هایی را که از خانواده‌ی سکلر حمایت مالی دریافت می‌کردند، هدف قرار داد. این بخش‌های مستند قدرت هنر و کنش‌گری را در تغییر سیاست‌های اجتماعی نشان می‌دهند؛ اما دستاورد پویترس را نمی‌شود به ارائه‌ی پیام تقلیل داد. با مستندی مواجه‌ایم که ظرافت فرمی دارد و بدون موسیقی، به صداهای محیطی و سکوت اجازه می‌دهد تا فضا را بسازند. All The Beauty And The Bloodshed اثری است که نشان می‌دهد چطور درد شخصی می‌تواند به مبارزه‌ای جمعی تبدیل شود.