سانس آخر هفته ۱۶ | وحشت بدنی
سه اثری که برای این شماره از سری مقاله‌های «سانس آخر هفته» انتخاب کرده‌ام هر کدام به‌نحوی با «بدن» و اضطراب‌های انسان درباره‌ی آسیب‌پذیری آن کار می‌کنند. اولی جواهری است در کارنامه‌ی استاد «وحشت بدنی» که مفهوم هویت را می‌کاود. دومی نخستین فیلم بلند یکی از برجسته‌ترین چهره‌های سینمای فانتزی است که وحشت جسمانی را در ترکیب با چند زیرژانر ترسناک دیگر به کار می‌گیرد. سومی هم بازسازی مدرن و فمینیستی فیلم کراننبرگ در قالب یک مینی‌سریال است که نمونه‌ای موفق از بازنگری فرهنگی می‌سازد. به‌ترتیب، درباره‌ی این سه اثر صحبت می‌کنیم: فیلم شباهت کامل (Dead Ringers) به‌کارگردانی دیوید کراننبرگ، فیلم کرونوس (Cronos) به‌کارگردانی گیرمو دل‌تورو و مینی‌سریال شباهت کامل (Dead Ringers) اثر آلیس برچ.
فیلم شباهت کامل
فیلم Dead Ringers
- کارگردان: دیوید کراننبرگ
- بازیگران: جرمی آیرونز، ژنویو بوژو
- سال اکران: ۱۹۸۸
خلاصه‌ی داستان: بورلی و الیوت منتل، دوقلوهای هم‌سان و متخصصین زنان‌اند که همه‌چیز زندگی‌شان، از شغل تا روابط عاشقانه را با هم شریک می‌شوند. اما ورود زنی به نام کلر، تعادل ظریف و بیمارگونه‌ی میان این دو برادر را بر هم می‌زند و آن‌ها را به سمت جنون سوق می‌دهد.
در کارنامه‌ی دیوید کراننبرگ که مملو از آثار شاخص «وحشت بدنی» است، Dead Ringers جایگاهی ویژه دارد. اینجا دیگر خبری از انفجار سرها یا تبدیل شدن انسان به مگس نیست؛ وحشت در این اثر بالغ، درونی‌تر و سردتر است. کراننبرگ با دقتی جراح‌گونه، هم‌زیستی و وابستگی مرگبار دو برادر دوقلو را کالبدشکافی می‌کند. طراحی صحنه و لباس با تکیه بر رنگ‌های سرد و خشونتِ ابزارهای جراحی عجیب‌وغریبی که بورلی برای عمل طراحی می‌کند، فضایی را می‌سازند که هم زیبا و هم مشمئزکننده است.
یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای فیلم اجرای دوگانهی جرمی آیرونز است. در دورانی که فناوری جلوه‌های ویژه به بلوغ امروز نرسیده بود، آیرونز با چنان ظرافتی تفاوت‌های ریزِ شخصیتی میان الیوت (برادر بااعتمادبه‌نفس و اغواگر) و بورلی (برادر خجالتی و وابسته) را نشان می‌دهد که تماشاگر فراموش می‌کند یک بازیگر ایفاگر هر دو نقش است. فیلم مرثیه‌ای است بر باختن هویت؛ سفری تلخ به اعماق روان‌شناسیِ دوقلوها که مقصدش یکی از تراژیک‌ترین و تکان‌دهنده‌ترین تصاویر پایانی تاریخ سینما است.
فیلم کرونوس
فیلم Cronos
- کارگردان: گیرمو دل‌تورو
- بازیگران: فدریکو لوپی، ران پرلمن
- سال اکران: ۱۹۹۲
خلاصه‌ی داستان: یک عتیقه‌فروش پیر دستگاهی طلایی و مکانیکی شبیه به سوسک پیدا می‌کند که قرن‌ها پیش توسط یک کیمیاگر ساخته شده است. این دستگاه با تزریق محلولی خاص به بدن، جوانی و عمر جاودان می‌بخشد، اما بهایی سنگین دارد: عطش سیری‌ناپذیر به خون.
کرونوس نخستین گام محکم گیرمو دل‌تورو در سینمای جهان است. فیلمی که تمام امضاهای شخصی او را در خود دارد و ترکیبی است از چند ژانر مختلف ادبیات گمانه‌زن (Speculative Fiction) و سینمای وحشت؛ الگوی داستان‌های خون‌آشامی را با وحشت بدنی تلفیق می‌کند و نگاهی هم به فیلم‌های ترسناک هیولامحور دارد. دل‌تورو با هوشمندی، اسطوره‌ی خون‌آشام را از کلیشه‌های گوتیک همیشگی (دندان نیش و شنل) دور می‌کند و آن را با شمایل‌نگاری استیم‌پانک و مفهوم اعتیاد و کیمیاگری پیوند می‌زند. دستگاه کرونوس نه یک طلسم جادویی، بلکه یک ماشین بیولوژیکی پیچیده است و این نگاه مکانیکی به بدن و جاودانگی، فیلم را از آثار هم‌ژانر خود متمایز می‌سازد.
رابطه‌ی عاطفی میان پدربزرگ ــ که آرام‌آرام در حال تبدیل شدن به موجودی دیگر است ــ و نوه‌ی کوچک‌اش قلب تپنده‌‌ی فیلم است؛ حاصل همان نگاه رمانتیکی که فیلمساز در ادامه به آن مشهور شد. دل‌تورو برخلاف روال معمول فیلم‌های ترسناک، وحشت را در تقابل با معصومیت قرار نمی‌دهد؛ بلکه عشق را نیرویی فراتر از هر دو می‌داند. بازی ران پرلمن در یکی از نقش‌های منفی فیلم و فدریکو لوپی در نقش قربانیِ جاودانگی، تضادی دیدنی میان طمع و بقا ایجاد می‌کند. Cronos فرصتی است برای مطالعه‌ی ریشه‌های پدیده‌ای که بعدتر به‌عنوان «سینمای گیرمو دل‌تورو» شناختیم.
مینی‌سریال شباهت کامل
مینی‌سریال Dead Ringers
- خالق: آلیس برچ
- بازیگران: ریچل وایز، بریتنی اولدفورد
- سال پخش: ۲۰۲۳
- تعداد قسمت: ۶ قسمت
خلاصه‌ی داستان: بورلی و الیوت منتل دوقلوهایی‌اند که می‌خواهند شیوه‌ی زایمان و باروری را در دنیای مدرن تغییر دهند؛ اما جاه‌طلبی‌های علمی و روابط پیچیده‌شان آن‌ها را در مسیری خطرناک قرار می‌دهد.
شاید در نگاه اول، بازسازی فیلم درخشان کراننبرگ غیرضروری به‌نظر برسد؛ اما نسخه‌ی تلویزیونی ۲۰۲۳ با تغییری بنیادین، هویتی مستقل پیدا می‌کند. تبدیل دوقلوهای مرد به زن (با بازی چشم‌گیر ریچل وایس) در به‌روزرسانی فرهنگی متوقف نمی‌شود؛ بلکه مفاهیم زیرمتن اثر را به‌شکل هوشمندانه‌ای تغییر می‌دهد. اینجا موضوع صرفا فروپاشی روانی و بحران هویت نیست؛ بلکه واکاوی تجربه‌ی زنانه‌ی مادر شدن است. آلیس برچ (یکی از نویسندگان سریال Succession) با دیالوگ‌های گزنده و کمدی سیاه، فضایی را خلق کرده که هم مدرن و هم وفادار به روح اثر اصلی است.
سریال آمازون تجربه‌ی تماشای حتی آزاردهنده‌تری می‌سازد؛ اثری که از نمایش صریح خون، جراحی و جزئیات بالینی واقع‌گرایانه‌ی کار متخصصان زنان ابایی ندارد و از رنگ قرمز به‌عنوان یک موتیف بصری پُررنگ استفاده می‌کند. Dead Ringers جدید فقط یک بازسازی نیست؛ بلکه مکالمه‌ای است با اثر اصلی که می‌پرسد: «اگر خالقان زندگی با عقده‌ی خدا بودن درگیر شوند، چه فاجعه‌ای رخ می‌دهد؟»