جنگ پدر و فرزندان | معرفی هشت فیلم تکان‌دهنده از تقابل پدر و پسر!

مسئله‌ی «پدر» و «پدرسالاری» همواره یکی از تم‌های مهم در فیلم‌های بسیاری در تاریخِ سینما بوده است. فیلم‌سازانِ مختلف با رویکردهای مختلفی سراغ چنین مسئله‌ای رفته‌اند. برخی فقط به این بسنده کرده‌اند تا جایگاهِ پدر را در خانواده ــ به‌عنوان نماد و نماینده‌ای از «قانون» یا «حاکمیت» در جامعه ــ متزلزل نشان دهند و به همین واسطه، به این اشاره کنند که قانون یا سنت‌های جدیدی در حالِ پیدایش است. این‌گونه فیلم‌ها با نمایشِ پدرهای فاسد، اخته یا حتا فقدان حضورِ چنین نیروی نظم‌دهنده‌ای در خانه به زوال و مرگِ تدریجیِ سنت‌ها اشاره می‌کنند. تمی که در فیلم‌های زیادی از سال‌های اخیرِ سینمای ایران نیز موجود بود. برای مثال، پدران زورگو در: خانه‌ی پدری (کیانوش عیاری، ۱۳۸۹) و خاطراتِ بندباز (حامد رجبی، ۱۴۰۲) یا پدرانِ غایب یا بی‌خاصیت در: ابدویک روز (سعید روستایی، ۱۳۹۴)، سدّ معبر (محسن قرایی، ۱۳۹۵) و مغزهای کوچکِ زنگ‌زده (هومن سیدی، ۱۳۹۶). ولی می‌توان یکی از بهترین نمونه‌هایش در سینمای جهان را مگنولیا (پل توماس اندرسون، ۱۹۹۹) دانست.

از طرف دیگر، برخی فیلم‌سازان پیش‌تر رفته‌اند و به نمایشِ طغیان فرزندان یا نسل تازه علیه این قانونِ قدیمی یا سنت پرداخته‌اند. این فیلم‌ها با تمرکز بر نسلِ جدید، خواسته‌ها و امیالِ آنان را مورد توجه قرار می‌دهند و پدر و قانون‌های قدیمی را به‌عنوان مانع یا سدّی در برابر قهرمانان خود تصویر می‌کنند. به همین دلیل، فرزندان علیه والدین می‌شورند و قیامی نمادین را سبب می‌شوند. سینمای ایران نیز، که به‌دلایلِ اظهرمن‌الشمس از نمایشِ تمام‌وکمال واقعیت معذور است، معمولن از این ایده استفاده می‌کند. برادرانِ لیلا (سعید روستایی، ۱۴۰۱) همین راه را رفته‌بود و فیلمِ پرسروصدای اکتای براهنی هم پرچم‌دارِ تازه‌ی این جریان است ــ هر چند که قبل‌تر از فیلم روستایی ساخته شده است. حالا و به‌بهانه‌ی موفقیت پیرپسر (اکتای براهنی، ۱۴۰۰) در گیشه‌های سینما و نیز بحث‌های فراوانی که حولِ آن شکل گرفت، در این مقاله به‌سراغ تعدادی از فیلم‌هایی در سینمای جهان رفته‌ایم که چنین تمی را به‌شکلی پررنگ در دلِ خود پرورانده‌اند.

فیلم‌های این فهرست فقط و فقط به‌ترتیب سالِ ساخت آورده شده‌اند.

فیلم Padre Pardone

• کارگردان: پائولو و ویتوریو تاویانی
• نویسندگان: برادران تاویانی، بر اساس داستانی از گاوینو لِدا
• بازیگران: اومرو آنتونوچی
• سال ساخت: ۱۹۷۷
• میانگین امتیازات Padre Pardone در IMDB: امتیاز ۷/۲ از ۱۰

فیلمِ برادران تاویانی، اگر چه که برای پخش در تلویزیونِ ایتالیا ساخته شده بود، اما توانست جایزه‌ی نخل‌طلای جشنواره‌ی کن را در آن سال به‌دست بیاورد. فیلمی که بعدتر و در سال ۲۰۰۸ در فهرست صد فیلم ایتالیاییِ ماندگار از نظر وزارت میراث فرهنگی این کشور نیز قرار گرفت. Padre Pardone داستان پسری را تعریف می‌کند به‌اسم گاوینو که با پدری مستبد و سخت‌گیر زندگی می‌کند. گاوینو، که سعی می‌کند از این شرایط فرار کند، رفته‌رفته به یک زبان‌شناسِ معروف تبدیل می‌شود و برمی‌گردد تا قصه‌ی زندگی‌اش را روایت کند...

فیلم Fanny and Alexander

• نویسنده و کارگردان: اینگمار برگمان
• بازیگران: پرنیلا آلوین، برتیل گوو و...
• سال ساخت: ۱۹۸۲
• میانگین امتیازات Fanny and Alexander در IMDB: امتیاز ۸/۱ از ۱۰

آخرین ساخته‌ی اینگمار برگمان، کارگردان افسانه‌ای سوئدی، داستان دو خواهر و برادر را تعریف می‌کند که پس از مرگِ پدر و ازدواج مجدد مادرشان، گیرِ یک ناپدری بداخلاق و سخت‌گیر می‌افتند. این فیلم به‌نوعی وصیت‌نامه‌ی برگمان محسوب می‌شود که تا اندازه‌ای خودزندگی‌نامه‌ای نیز هست. Fanny and Alexander هم در نسخه‌ی سینماییِ ۱۸۸دقیقه‌ای و هم در نسخه‌ی مینی‌سریالیِ ۳۱۳دقیقه‌ای تدوین و آماده شد و توانست در آن سال برنده‌ی جوایزِ زیادی شود: بهترین فیلمِ غیرانگلیسی‌زبان اسکار و گلدن گلوب و همچنین جوایزی از بفتا و سزار و...

فیلم The Celebration

• کارگردان: توماس وینتربرگ
• نویسندگان: توماس وینتربرگ و موژنس روکوف
• بازیگران: اولریش تامسن، هنینگ موریتسن و...
• سال ساخت: ۱۹۹۸
• میانگین امتیازات The Celebration در IMDB: امتیاز ۸ از ۱۰

نخستین فیلم بلندِ توماس وینتربرگ، یکی از اعضای اصلی جنبش دگما ۹۵ به‌همراه لارس فون‌تریه، فیلمی تکان‌دهنده است. این فیلم با همان استایلِ بصری و هنری مختص به فیلم‌های ابتدایی این جنبش سینمایی ساخته شده است. The Celebration جایزه‌ی هیئت‌داوران جشنواره‌ی کن را از آنِ خود کرد. داستان فیلم در یک مهمانی شکل می‌گیرد؛ جایی که آدم‌های بسیاری برای جشن‌گرفتنِ تولد پدر دور هم جمع شده‌اند، اما فرزندانِ خانواده شروع به برملاکردن رازهایی از گذشته می‌کند. رازهایی تکان‌دهنده که با ظاهرِ سرخوش جمع هم‌خوانی ندارد...

فیلم The Virgin Suicides

• کارگردان: سوفیا کاپولا
• نویسنده: سوفیا کاپولا، بر اساس کتابی نوشته‌ی جفری یوژنیدس
• بازیگران: جیمز وودز، کرستن دانست و...
• سال ساخت: ۱۹۹۹
• میانگین امتیازات The White Ribbon در IMDB: امتیاز ۷/۲ از ۱۰

اولین فیلم سوفیا کاپولا، که یکی از تهیه‌کنندگانِ آن پدرش بود، قصه‌ی پنج دخترِ خانواده‌ی لیسبون را تعریف می‌کند که در خانواده‌ای مذهبی و سخت‌گیر زندگی می‌کنند. فیلم از نقطه‌دیدِ پسرانی تعریف می‌شود که هواخواه دختران لیسبون بودند و حالا دارند ماجراهای آن‌ سال‌ها را به‌یاد می‌آورند. دخترانی که به‌دلیل سخت‌گیریِ پدرومادرشان نسبت به زندگی اجتماعی آن‌ها، درگیر مشکلات زیادی‌ بودند که کم‌کم همگیِ آن‌ها را به کام مرگ فرستاد. The Virgin Suicides فیلمِ تلخِ سوفیا کاپولا اولین بار در جشنواره‌ی کن نمایش داده شد و بعد از اکران گسترده‌اش، مورد تحسین منتقدان قرار گرفت.

فیلم The Return

• کارگردان: آندری زویاگینتسف
• نویسندگان: ولادیمیر مویسینکو و آلکساندر نووتوفسکی
• بازیگران: ولادیمیر گارین، ایوان دوبرونراووف و...
• سال ساخت: ۲۰۰۳
• میانگین امتیازات The Return در IMDB: امتیاز ۷/۹ از ۱۰

اولین فیلم بلند زویاگینتسف، فیلم‌ساز روسی، قصه‌ی دو پسر را تعریف می‌کند که بعد از سال‌ها، با پدرشان مواجه می‌شوند. پدری که به‌ناگهان از ناکجا بازگشته است و می‌خواهد با دو پسرش به سفری کوتاه و تفریحی برود و در حینِ این سفر، به آن‌ها درس زندگی بیاموزد. The Return در جشنواره‌ی ونیز موفق به دریافت جایزه‌ی شیر طلایی و بهترین فیلم اول شد و یکی از کاندیداهای دریافت جایزه‌ی بهترین فیلمِ غیرانگلیسی‌زبان گلدن گلوب نیز بود.

فیلم The White Ribbon

• نویسنده و کارگردان: میشائیل هانکه
• بازیگران: اشتفان آرنت، میشائیل کاتس و...
• سال ساخت: ۲۰۰۹
• میانگین امتیازات The White Ribbon در IMDB: امتیاز ۷/۸ از ۱۰

روبان سفید، برنده‌ی نخل‌طلای جشنواره‌ی کن و بهترین فیلمِ غیرانگلیسی‌زبان گلدن گلوب در سال ۲۰۱۰، یکی از تحسین‌شده‌ترین فیلم‌های میشائیل هانکه است. داستان این فیلم در روستایی کوچک در آلمان می‌گذرد، زمانی قبل از آغاز جنگ جهانی نخست. خودِ هانکه فیلم را «درباره‌ی ریشه‌های شر» می‌داند. «شر»ی که می‌تواند مذهبی باشد یا سیاسی. چیزی که تجسم‌ش را می‌توان به‌عینه در کاراکترِ پدر دید که هم پدرِ یک خانواده است و هم کشیش روستا. The White Ribbon با رویکردی مدرنیستی به بچه‌هایی می‌پردازد که در دلِ این روستا و شرایط رشد می‌کنند.

فیلم Dogtooth

• کارگردان: یورگوس لانتیموس
• نویسندگان: یورگوس لانتیموس و افتیمیس فیلیپو
• بازیگران: کریستوس استرجیوقلو، آنجلیکی پاپولیا و...
• سال ساخت: ۲۰۰۹
• میانگین امتیازات Dogtooth در IMDB: امتیاز ۷/۱ از ۱۰

سومین فیلم بلند یورگوس لانتیموس، فیلم‌ساز یونانی، جزوِ تکان‌دهنده‌ترین فیلم‌های این فهرست است. فیلمی که هم‌چنان می‌توان آن را بهترین ساخته‌ی لامتیموس در نظر گرفت. دندان نیش در جشنواره‌ی کن، جایزه‌ی نگاه نو را به‌دست آورد و کاندیدای اسکارِ بهترین فیلم غیرانگلیسی‌زبان نیز شد. داستان فیلم در خانه‌ای ویلایی می‌گذرد. جایی تحت‌احاطه‌ی پدرومادری مستبد که عملن کلّ جهان را برای فرزندان‌شان تحریف می‌کنند و آن‌ها را به‌تمامی از دنیای بیرون دور نگه داشته‌اند. همین مسئله باعث می‌شود تا بتوان خوانش‌های استعاریِ متعددی از Dogtooth کرد که یکی از آن‌ها مربوط به «زبان» و قراردادهای آن است.

فیلم The Tree of Life

• نویسنده و کارگردان: ترنس مالیک
• بازیگران: برد پیت، جسیکا چستین، شان پن و...
• سال ساخت: ۲۰۱۱
• میانگین امتیازات The White Ribbon در IMDB: امتیاز ۶/۸ از ۱۰

یکی از جاه‌طلبانه‌ترین و رادیکال‌ترین فیلم‌های قرن بیست‌ویکم اثری است از ترنس مالیک. فیلمی که بعد از شش سال از ساخته‌ی قبلی‌اش، نخل‌طلای جشنواره‌ی کن را برای او به‌ارمغان آورد. درختِ زندگی به‌خاطرِ فرم روایی و همین‌طور سبک بصری‌اش هم‌زمان مورد تحسین و غضب واقع شد؛ همان‌طور که بسیاری از فیلم‌های پس از این فیلم وام‌دار این سلیقه‌ی زیباشناسانه شدند. The Tree of Life داستان خانواده‌ی اوبراین را تعریف می‌کند. خانواده‌ای به‌ظاهر شاد و همه‌چیزتمام ــ اما با مشکلاتِ درونیِ فراوان که یکی از آن‌ها سخت‌گیری‌ها و اخلاقِ پدر است که بعدتر باعث می‌شود جک (پسر بزرگ‌تر خانواده) با تروماهای مربوط به ارتباط‌ش با پدر در تمامِ زندگی‌اش دست‌وپنجه نرم کند.